"Geta" Witalisa z Blois

AUTOR: KLEMENTYNA GLIŃSKA

WYDANIE: WARSZAWA 2012

ISBN: 978-83-931033-5-5/978-83-933962-1-4

OPRAWA: MIĘKKA

LICZBA STRON: 314

WAGA: 523 g

Książka Geta Witalisa z Blois. Komedia elegijna na tle prądów intelektualnych w XII-wiecznej Francji jest rezultatem badań przeprowadzonych w ramach grantu przyznanego autorce przez Fundację na Rzecz Nauki Polskiej w roku 2009. W skład publikacji wchodzą: studium nad komedią elegijną Geta Witalisa z Blois (data powstania szacowana na lata 1125–1130) oraz edycja krytyczna tekstu komedii wraz z polskim przekładem.

Studium nad Getąprzedstawia utwór w kontekście prądów intelektualnych tzw. renesansu XII wieku. Oprócz interpretacji i analizy tekstu, przeprowadzonych za pomocą metody historycznej, filologicznej i retorycznej, obejmuje ono również ujęcie komparatystyczne, prezentujące wątki filozoficzne i światopoglądowe, które pozostawiły swój ślad w utworze. Pierwszy rozdział studium dotyczy kwestii genologicznych: jego celem jest zdefiniowanie istoty badanego tekstu poprzez, po pierwsze, krytykę teorii „teatralności” tekstu, po drugie, ukazanie tekstu jako kompozycji stworzonej zgodnie z regułami XII-wiecznej, zretoryzowanej sztuki poetyckiej. Ostatecznie, rekonstrukcja terminologii oraz analiza kompozycji tekstu prowadzi do wniosku o narracyjnym, figuratywnym oraz performatywnym charakterze komedii, co więcej, jeśli wziąć pod uwagę poglądy XII- i XIII-wiecznych teoretyków, o jej podporządkowaniu dziedzinie filozofii. Drugi rozdział książki przynosi analizę retoryczną dwu pierwszych części kompozycji oraz charakterystykę autokreacji poety. Kolejny rozdział monografii zarysowuje kontekst filozoficzny i ideowy Gety, tj. panoramę sporów „renesansu XII wieku”: „bataille des septs arts” (dobra i zła sława poetów orleańskich; pokrewieństwo i opozycja między logiką a retoryką), spór o dialektykę, spór o uniwersalia, krytykę XII-wiecznego neoplatonizmu. Ostatnia część książki skupia się przede wszystkim na opisie warsztatu poetyckiego Witalisa z Blois jako twórcy poezji owidiańskiej, skoncentrowanej na wątkach miłosnych, parodiującej elementy poezji heroicznej, elegijnej i inspirowanej neoplatonizmem.

Celem studium jest kompleksowe i wielowymiarowe przedstawienie tekstu znanego polskiemu czytelnikowi wyłącznie z opublikowanej w latach 60. monografii gatunku autorstwa Juliana Lewańskiego. Zdecydowanie aktualizuje ono stan badań nad komedią w Polsce, uwzględnia najnowszą literaturę przedmiotu, odnosi się krytycznie do wcześniejszych opracowań, ponadto, włącza się w aktualną dyskusję na temat teatralności gatunku, proponując nowy sposób definiowania istoty tekstu komedii. Analiza porównawcza techniki pisarskiej Witalisa oraz wykładu XII- i XIII-wiecznych poetrii (podręczników poetyki), ponadto, przedstawienie tła filozoficznego komedii, pozwala na ukazanie tekstu w szerokim kontekście średniowiecznych dyskusji nad istotą poezji i jej związków z etyką i filozofią. Tym samym monografia „Gety”, zarysowując obraz epoki renesansu XII-wieku, pozwala przyjrzeć się źródłom kultury, która kształtowała gusta i warsztat pisarski w średniowiecznej Polsce: Gall zw. Anonimem, Wincenty Kadłubek pozostają jeszcze pod bezpośrednim jej wpływem, późniejsi ‘litterati’ nie tylko uczą się z poetrii, ale też przepisują tekst „Gety”, który stanowi dla nich m.in. poetycki argument w polemikach antydialektycznych.

Wydanie krytyczne „Gety” powstało dzięki uprzejmości niedawno zmarłego Ferruccia Bertiniego. W obecnym wydaniu usunięty został jednak wprowadzony przez Bertiniego quasi-teatralny podział tekstu – celem zmiany jest przywrócenie komedii postaci epickiej, a tym samym uniknięcie skojarzenia jej tekstu z formą teatralną. Ponadto, edycja ta proponuje w niektórych miejscach inne rozwiązania interpunkcyjne, a tym samym nieco odmienną interpretację niejasnych ustępów. Zidentyfikowane tu zostały również nowe similia, co więcej, komentarz dotyczący miejsc, w których wskazane przed innych badaczy filiacje lub aluzje prowokują kontrowersje. Do edycji dołączony został filologiczny przekład komedii. Dominantę translatorską stanowią tu nie walory poetyckie utworu, ale jej kontekst filozoficzny – chodzi o uwidocznienie dyskursu parodiowanego, a zarazem zachowanie gry „językiem profesjonalnym” kleryków: sylogizmami, frazami powtarzanymi przy okazji sporu o uniwersalia oraz sporu o dialektykę, wreszcie formułami neoplatońskimi. Prezentowane wydanie jest pierwszą edycją łacińskiego Gety w Polsce – krytyczną, a przy tym rewidującą wszystkie dotychczasowe badania nad tekstem. Dołączony przekład stanowi alternatywę dla tłumaczenia Lewańskiego, dla którego tekstem przekładanym był ten opublikowany w La „Comédie” latine en France au XII^e siècle pod redakcją Gustave’a Cohena, tj. wydanie krytyczne Étienne'a Guilhou. Edycja francuska sporządzona została na podstawie wybranych w sposób arbitralny rękopisów (najstarszych zachowanych) – dopiero edycja Bertiniego, reprodukująca i uzupełniająca dzieło Paeskego, daje możliwie pełny obraz tradycji tekstu. Ponadto, tłumaczenie Lewańskiego nie tylko posługuje się językiem dla współczesnego czytelnika nieco archaicznym, ale też traci wiele z właściwego „Gecie” dowcipu.