Sprawa Wielkiego Kniazia Moskiewskiego. Tom 47

Autor: Albert Schlichting
Autor opracowania: Grzegorz Franczak, Marek Janicki
ISBN: 978-83-68194-27-2
Wydanie: Warszawa 2025
Liczba stron: 226

Seria: Biblioteka Dawnej Literatury Popularnej i Okolicznościowej. Tom XLVII

Sprawa wielkiego kniazia moskiewskiego (1571) to pamflet wymierzony w Iwana IV Groźnego, a zarazem fundamentalna jako historyczne źródło, najwcześniejsza z trzech relacji naocznych świadków terroru opryczniny w państwie moskiewskim. Pełna drastycznych szczegółów, atrakcyjna literacko opowieść Schlichtinga nie jest antymoskiewską diatrybą ani paszkwilem na przyzwyczajonych do ucisku i niewoli Moskwicinów – to krwawy portret despotycznego władcy, szlachtującego własnych niewinnych poddanych. Przeznaczona pierwotnie na polsko-litewski „rynek wewnętrzny” miała Sprawa odstręczyć litewską szlachtę i magnaterię od konszachtów z carem, którego terror opisany został jako wymierzony właśnie przeciw kniaziom, bojarstwu i służebnej szlachcie. Narracja utworu toczy się chaotycznie, wbrew chronologicznemu porządkowi wydarzeń, ukazując wedle logiki retorycznej gradacji opryczny terror i coraz dziksze postępki wielkiego kniazia. Przypomina to zapis ustnej opowieści (lub stylizację na taki), której podmiot przedstawia to, co mu się właśnie przypomniało. Możliwe też, że utwór zorganizowany jest celowo naprzemiennie, raz nasycony rosnącym patosem, to znów ironią i groteską, utrzymując na oba sposoby uwagę czytelnika na nieprzewidywalnej postaci Groźnego.

Albert Schlichting (zm. 1585) to niemiecki szlachcic z Pomorza, zaciężny żołnierz, tłumacz, agent litewskiego wywiadu w Moskwie, którym kierował jego patron – podkanclerzy Ostafi Wołłowicz, główny w Litwie ekspert od spraw moskiewskich. W 1564 r. dostał się do niewoli moskiewskiej, w której spędził sześć lat. Dzięki znajomości języków służył jako tłumacz osobistego lekarza Iwana Groźnego, Włocha Arnolfa. Mając informacje z pierwszej ręki, dostarczał strategicznych danych przewijającym się przez Moskwę polsko-litewskim posłom. Jesienią 1570 r. uciekł na Litwę, gdzie spisał na gorąco relację o najświeższych wydarzeniach w państwie wroga, by w pierwszej połowie 1571 przygotować, być może przy udziale lub nawet piórem Macieja Stryjkowskiego, obszerną narrację o tyranii Iwana Groźnego i okrucieństwach opryczniny w latach 1564–1570, zredagowaną po polsku, a następnie przełożoną na łacinę i niemiecki. Wersja łacińska, dostarczona we wrześniu 1571 r. Stolicy Apostolskiej przez nuncjusza Vincenzo Dal Portico, spowodowała czasowe zawieszenie wszelkich kontaktów między Rzymem a Moskwą w sprawie ligi antytureckiej. Za swe zasługi otrzymał Schlichting skromną nagrodę: dożywotnią dzierżawę wsi na Żmudzi, gdzie spędził ostatnich kilkanaście lat życia.

Najwybitniejsze dzieła, składające się na dzisiejszy kanon staropolskiego piśmiennictwa, z natury wyrastają ponad literacką przeciętność swoich czasów. O epoce, jej mentalności i gustach znacznie więcej mówią jednak utwory nie największe, a najbardziej typowe.

Biblioteka Dawnej Literatury Popularnej i Okolicznościowej, udostępniając najciekawsze utwory mniej eksponowanych dziś nurtów, przybliża dzieła reprezentatywne, a przez to nie mniej ważne od arcydzieł.

Tomiki serii przygotowane są zgodnie z wymogami stawianymi edycjom krytycznym. Prezentowane teksty opatrzono objaśnieniami oraz wstępem, wprowadzającym w istotną dla utworu problematykę historycznoliteracką.

W przygotowaniu:

Cyprian Bazylik, Utwory poetyckie

*

Kazania wygłoszone we Francji po śmierci Stanisława Leszczyńskiego

*

Jan Rudomina, Dyjaryjusz prawdziwej ekspedycyjej przeciw Osmanowi w roku 1621